Say nắng, say nóng: Hiểu rõ triệu chứng và phòng ngừa

Trong điều kiện thời tiết oi ả, việc phân biệt rõ giữa say nóng (Kiệt sức do nóng) và say nắng (sốc nhiệt) là chìa khóa để xử trí đúng mức độ khẩn cấp.

Say nóng (Kiệt sức do nóng - Heat Exhaustion)

Say nóng là phản ứng của cơ thể khi bị quá tải nhiệt nhẹ, nhưng cơ chế điều hòa thân nhiệt (đổ mồ hôi) vẫn còn hoạt động.

• Định nghĩa: Tình trạng cơ thể mất nước và điện giải nhiều do tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc vận động quá sức.
• Mức độ nguy hiểm: Trung bình, ít nguy hiểm hơn say nắng, có thể tự hồi phục nếu được xử trí kịp thời (làm mát và bù nước).
• Dấu hiệu nhận biết chính: Đổ mồ hôi nhiều, da lạnh và ẩm, mệt mỏi, chóng mặt, buồn nôn.

Say Nắng (Sốc nhiệt - Heatstroke)

Say nắng là hình thái nghiêm trọng nhất của tổn thương do nhiệt, đây là một cấp cứu y tế khẩn cấp.

• Định nghĩa: Tình trạng cơ thể không thể kiểm soát nhiệt độ bên trong, khiến nhiệt độ tăng cao trên 40°C và gây rối loạn hệ thần kinh trung ương.
• Mức độ nguy hiểm: Rất cao, có nguy cơ gây tổn thương vĩnh viễn cho não, thận, tim và dẫn đến tử vong nếu không được hạ nhiệt ngay lập tức.
• Dấu hiệu nhận biết chính: Sốt cao trên 40°C, rối loạn ý thức (lú lẫn, co giật, hôn mê), da nóng và khô (do cơ chế đổ mồ hôi đã thất bại – đặc trưng của sốc nhiệt cổ điển).

Nguyên nhân chính gây ra say nắng/ say nóng

Nguyên nhân chủ yếu của cả hai tình trạng đều liên quan đến mất cân bằng giữa nhiệt lượng sản sinh và nhiệt lượng thải ra:

Tăng nhiệt lượng sinh ra: Vận động hoặc lao động quá sức dưới trời nắng gắt.

Giảm khả năng thải nhiệt:

• Môi trường: Độ ẩm cao (trên 60%) và không khí lưu thông kém.
• Cơ thể: Mất nước trầm trọng, mặc quần áo dày/ không thoáng khí.
• Yếu tố khác: Sử dụng thuốc lợi tiểu, chẹn beta, rượu, caffeine quá mức.

Khi thân nhiệt tăng lên 40°C, các chức năng cơ quan bị rối loạn và cần được xem là tình trạng nguy hiểm cấp 1.

Khi phát hiện người bệnh có dấu hiệu say nắng (sốt cao, rối loạn ý thức), việc làm mát phải được thực hiện ngay lập tức tại chỗ, trước khi vận chuyển.

1. Gọi cấp cứu khẩn cấp: Gọi 115 hoặc lực lượng y tế địa phương ngay lập tức. Đây là bước ưu tiên hàng đầu, đặc biệt nếu người bệnh có dấu hiệu rối loạn ý thức.

2. Đưa nạn nhân đến nơi mát: Nhanh chóng di chuyển người bệnh vào bóng râm, phòng có điều hòa hoặc nơi thoáng khí.

3. Cởi bỏ quần áo: Cởi bỏ bớt quần áo chật chội, dày để tăng diện tích bề mặt da tiếp xúc với không khí.

4.Làm mát chủ động (Ưu tiên):

• Phun hoặc xịt nước mát (không lạnh buốt) lên da nạn nhân, sau đó dùng quạt hoặc quạt tay để tăng tốc độ bay hơi (là phương pháp hạ nhiệt hiệu quả nhất).
• Chườm lạnh/ Đắp túi đá ở các vị trí có mạch máu lớn như cổ, nách, bẹn để làm mát máu

>>> Tham khảo sản phẩm: Túi chườm đá lạnh.

5. Bù nước/ Điện giải: Nếu người bệnh tỉnh táo, cho uống từng ngụm nhỏ nước mát, nước điện giải (Oresol) hoặc nước trái cây pha loãng. Tuyệt đối không cho uống rượu, bia, đồ uống chứa caffeine hoặc nước quá lạnh.

6. Theo dõi và cấp cứu cơ bản: Tiếp tục theo dõi nhiệt độ và ý thức. Nếu nạn nhân bất tỉnh, không thở, thực hiện ngay hồi sức cấp cứu (Hô hấp nhân tạo/ Ép tim ngoài lồng ngực) trong khi chờ đợi lực lượng y tế.

Mục tiêu cấp cứu là hạ thân nhiệt xuống 38°C – 39°C càng nhanh càng tốt (trong vòng 30 phút đầu tiên). Không hạ nhiệt độ quá sâu vì có thể gây hạ thân nhiệt quá mức.

Phòng ngừa say nắng là bảo vệ bản thân khỏi tác động của nhiệt độ cao và tình trạng mất nước.

Chủ động bù nước và điện giải

• Uống đủ nước: Uống ít nhất 1.5 – 2.5 lít nước/ngày, ngay cả khi không khát.
• Bổ sung Điện giải: Uống nước Oresol hoặc nước uống thể thao khi hoạt động thể chất cường độ cao hoặc đổ mồ hôi nhiều.
• Tránh đồ uống gây mất nước: Hạn chế tối đa rượu, bia, cà phê.

>>> Tham khảo sản phẩm bù nước và điện giải: Nước uống bổ sung ion và chất điện giải Pocari Sweat chai 500ml

Điều chỉnh hoạt động và trang phục

• Tránh giờ cao điểm: Hạn chế vận động hoặc làm việc ngoài trời từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
• Mặc quần áo phù hợp: Chọn quần áo sáng màu, mỏng, rộng rãi và dễ thấm hút mồ hôi.
• Bảo vệ cơ thể: Luôn đội mũ rộng vành, đeo kính râm và sử dụng kem chống nắng khi ra ngoài.

Tạo môi trường an toàn

• Theo dõi người có nguy cơ cao: Đặc biệt quan tâm đến trẻ nhỏ, người già, người mắc bệnh mạn tính (tim mạch, tiểu đường), béo phì.
• Không bao giờ để người khác trong xe: Tuyệt đối không để trẻ em hoặc người lớn tuổi trong xe ô tô đóng kín, tắt máy, ngay cả trong thời gian ngắn.

Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa say nắng (Sốc nhiệt) và say nóng (Kiệt sức do nóng) giúp chúng ta chủ động ứng phó với mọi tình huống. Đặc biệt, say nắng là một cấp cứu y tế, và việc hạ nhiệt kịp thời là yếu tố quyết định sự sống còn.

Hãy chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa say nắng đơn giản như bù nước đầy đủ, tránh nắng giờ cao điểm và mặc trang phục thoáng mát để bảo vệ bản thân và người thân. Trong trường hợp nghi ngờ các dấu hiệu say nóng hoặc cần tư vấn nhanh về cách sơ cứu và chăm sóc sức khỏe tức thời trong mùa nóng, bạn có thể sử dụng các dịch vụ y tế từ xa. Các nền tảng như Medigo cung cấp dịch vụ bác sĩ online 24/7 để hỗ trợ tư vấn và hướng dẫn xử lý kịp thời ngay tại nhà.