Bạch tật lê là gì? Tác dụng và vị thuốc từ cây bạch tật lệ

Thông tin chung

Bạch tật lê hay tật lê là một vị thuốc quen thuộc của Đông y. Cây có tên khoa học là Tribulus Terrestris, thuộc họ Tật lê Zygophyllacea. Cây còn có tên gọi khác là quỷ kiến sầu nhỏ, gai ma vương.

Cây tật lê sống ở vùng nhiệt đới và vùng ấm thuộc Cựu Thế giới gồm Nam Âu, Nam Á, châu Phi và Úc. Ở Việt Nam, loài cây này được tìm thấy ở vùng ven biển, từ tỉnh Quảng Bình trở vào, nhiều nhất ở các tỉnh Phú Yên, Khánh Hòa, Bình Thuận, Ninh Thuận.

Là một loài cây ưa sáng, có thể chịu được khô hạn, thường mọc thành đám trên những bãi cát ven biển. Cây con được mọc từ hạt và thường xuất hiện vào tháng 5, tháng 6. Sau đó cây phát triển rất nhanh và bò lan trên mặt đất. 

Cây thảo dược bạch tật lê

Đặc điểm sinh thái Bạch tật lê

Như đã nói, bạch tật lê là một loại cây thân thảo, cây mọc bò lan trên mặt đất. Cây sống hàng năm hoặc hai năm. Thân và cành cây rất mảnh. Lá cây có hình bầu dục, mọc đối nhau, phía dưới thuôn, đầu lá tròn. Mặt trên của lá nhẵn, mặt dưới có phủ lông trắng. 

Hoa của cây bạch tật lê mọc riêng lẻ ở kẽ lá, có màu vàng. Cuống hoa dài và có lông cứng. Tràng hoa có 5 cánh mỏng, sớm bị rụng. Quả có 5 cạnh, có gai nhọn và có mọc lông dày. Mùa hoa quả rơi vào khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 8.

Bộ phận dùng, thu hái, sơ chế, bảo quản

Bộ phận được sử dụng làm dược liệu của cây tật lê là phần quả. Quả chín được thu hái vào khoảng tháng 8, tháng 9 hàng năm. Khi thu hoạch, người nông dân sẽ thu hoạch cả cây đem về. Sau đó, họ sẽ dùng lực đập cho quả rơi xuống. Những quả già, cứng và chắc sẽ được chọn để làm dược liệu. 

Dược liệu bạch tật lê được thực hiện theo cách sơ chế sau:

• Cách 1: Làm sạch quả bạch tật lê, sau đó mang đi đồ khoảng 3 tiếng. Tiếp theo, đổ loại quả này ra phơi khô, đem giã cho hết gai, cho vào tẩm rượu rồi đồ tiếp 3 tiếng. Cuối cùng, đổ ra ngoài phơi lần nữa trước khi làm thuốc.
• Cách 2: Quả bạch tật lê đem rửa thật sạch, loại bỏ gai và quả lép. Tiếp theo, đem quả này đi sao vàng, sau đó nghiền nát quả tật lê thành bột.

Để bảo quản quả bạch tật lê, hãy dùng túi nilon hoặc hộp kín để đựng. Nên để loại dược liệu này ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp hoặc nơi ẩm mốc để giữ nguyên dược tính của thuốc.

Thành phần hóa học

Trong quả bạch tật lê có chứa một số thành phần bao gồm:  

• 0,001% alkaloid
• 3,5% chất béo
• Một ít tinh dầu 
• Chất nhựa và rất nhiều nitrat
• Chất phylloerrythin (sắc tố đỏ của lá)
• Tanin
• Flavonoid
• Rất nhiều saponin trong đó có diosgenin, gitogemin và clorogenin

Bạch tật lê có vị đắng, tính bình khi để sống nhưng khi sao lên có tính ấm, quy vào hai kinh can và phế. Đây là loại dược liệu có tác dụng bình can, tán phong, thông huyết, trừ thấp, tả phế, sáng mắt, cường dương, giải độc. Bạch tật lê dùng để chữa các bệnh:

• Chữa tình trạng bị đau mắt đỏ, mắt ngứa hoặc nước mắt ra nhiều.
• Chữa nhức đầu, đau cổ họng và chảy máu cam.
• Chữa tình trạng sưng vú hay tắc sữa ở phụ nữ.
• Chữa khí kết hoặc huyết kết trong bụng người bệnh.
• Chữa bệnh phong ngứa. 
• Dùng làm thuốc bổ thận, trị tình trạng đau lưng.
• Trị chứng xuất tinh nhanh.
• Chữa bệnh lỵ.
• Dùng nước bạch tật lê súc miệng để chữa loét miệng. 
• Có tác dụng lợi tiểu, trị các bệnh sỏi và đau khi đi tiểu tiện.
• Bổ dạ dày, trị sỏi bàng quang.
• Tác dụng nhuận tràng.
• Được dùng làm thuốc tăng trương lực tử cung ở người phụ nữ.

Chữa bệnh đau mắt lâu ngày, nhức mắt, hay chảy nước mắt, thị lực bị giảm sút

Bạch tật lê đem phơi khô trong bóng râm, đem đi tán bột. Mỗi ngày uống 8g, chia làm 2 lần uống, dùng thuốc sau bữa ăn. 

Hoặc dùng bạch tật lê, hoa kim cúc, hạt thảo quyết minh đem sao vàng mỗi loại lấy 10g. Tất cả đem giã nát, sắc với 400ml nước đến khi còn 100ml, uống 2 lần/ngày.

Trị loét miệng, bệnh viêm họng đỏ, mụn lở, sưng lợi, viêm chân răng có mủ

Lấy 20-30g bạch tật lê đem đi tán bột. Dùng thuốc nấu 3 lần nước cho cô thành cao. Sau đó trộn thuốc với mật ong, dùng để bôi lên vết thương nhiều lần trong ngày.

Hoặc dùng bạch tật lê, ngũ bội tử, mộc tặc, hắc phàn, khô phàn, tế tân, sinh địa và nhục quế mỗi vị 20g cùng với hoàng bá và  thanh phàn, mỗi loại 4g. Tất cả đem phơi khô rồi tán thành bột mịn. Dùng thuốc bột bôi vào chỗ viêm loét trong 5–10 phút rồi súc miệng. Mỗi ngày thực hiện 2 lần. 

Dùng bạch tật lê để trị bệnh loét miệng

Chữa tình trạng kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh ở phụ nữ

Dùng bạch tật lê và đương quy, mỗi loại lấy 12g. Tất cả đem đi sắc, uống 2 lần trong một ngày.

Chữa thận hư tiết tinh, di tinh, xuất tinh nhanh và liệt dương ở nam giới

Bạch tật lê 16g cùng các loại kỷ tử, củ súng, hạt sen, nhị sen, thỏ ty tử, quả ngấy hương, ba kích và quả kim anh (bỏ ruột), mỗi loại lấy 12g. 

Cách dùng:

• Cho tất cả dược liệu trên đem đi rửa sạch.
• Nhớ loại bỏ ruột của quả Kim anh.
• Sau đó, cho tất cả dược liệu vào sắc với 1,5l nước trong 30 phút.
• Uống thuốc liên tục trong 3-4 tháng sẽ thấy kết quả.

Chữa trẻ em đái dầm

Dùng bạch tật lê, đương quy, bạch thược, phục linh, sơn thù, thăng ma, tang phiêu tiêu, ích mẫu và ích trí nhân, mỗi loại 8g cùng với 12g hoàng kỳ. Dùng thuốc đem đi sắc lấy nước uống mỗi ngày một thang. 

Chữa suy nhược thần kinh

Dùng bạch tật lê, hương phụ, uất kim và chỉ xác mỗi loại 8g cùng với 12g phục linh. Mỗi ngày đem đi sắc uống mỗi ngày một thang. 

Chữa di chứng của bệnh tai biến mạch máu não

Bạch tật lê, thiên ma, cương tằm và ngô đồng mỗi loại 12g, câu đằng và hy thiêm mỗi loại 16g, 10g địa long, 8g nam tinh. Sắc phương thuốc này để uống mỗi ngày một thang. 

Chữa khí hư (nội bổ hoàn)

Dùng bạch tật lê và phụ tử chế, tử uyển, hoàng kỳ, liên nhục, kim anh, khiếm thực mỗi loại 8g, 12g thỏ ty tử, 4g nhức quế và 2g lộc nhung để sắc uống. 

Chữa chàm bệnh chàm

Sắc bạch tật lê, hổ sâm, thuyền thoái và bạch tiên bì mỗi loại 8g, thục địa, sinh địa, kinh giới, mỗi loại 16g và đương quy, bạch thược, thương truật, phòng phong, mỗi loại 12g. 

Chữa lở ngứa ngoài da

Đem bạch tật lê, thổ phục linh, mỗi loại 12g cùng với kinh giới, ké đầu ngựa, mỗi loại 8g và 6g ý dĩ sắc uống 2 lần một ngày.

Cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng bạch tật lê

Một số điều cần lưu ý khi sử dụng bạch tật lê:

• Những người huyết hư khí yếu không nên dùng bạch tật lê.
• Chưa có đủ thông tin về độ an toàn của bạch tật lê trong thời kỳ mang thai và cho con bú. 
• Bạch tật lê có thể tương tác với một số loại thuốc, thực phẩm chức năng hay các dược liệu khác mà bạn đang dùng để chữa bệnh.
• Bất cứ khi nào sử dụng bạch tật lê cũng cần phải tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.

Bài viết trên đã cung cấp đủ thông tin giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về tác dụng của bạch tật lê. Để đảm bảo an toàn khi sử dụng, tốt nhất người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng các sản phẩm có thành phần dược liệu này.