Bán chi liên

Phân bố: Cây bán chi liên thường mọc ở nơi ẩm thấp, có nhiều ánh sáng, và thường được tìm thấy tại các bờ ruộng, bờ hồ, bìa rừng, bờ bụi, vùng đất gần rãnh nước, ven đồi tại các tỉnh miền núi phía Bắc và một số tỉnh miền Trung của Việt Nam.

Thu hoạch: thu hoạch cây bán chi liên vào cuối mùa xuân, đầu mùa hạ, tầm tháng 3 – 5. Nhổ nguyên cây đem về để sơ chế thành thuốc.

Chế biến: Sau khi thu hoạch, bán chi liên sẽ được giũ sạch đất, loại bỏ hết tạp chất, rồi đem rửa sạch, phơi khô, bó lại để dùng dần. Khi dùng đem cắt ngắn.

Thành phần hóa học: Toàn cây bán chi biên chứa scutellarin scutellarein, carthamidin, isocarthomidin (W. Tang và cs, 1992). Ngoài ra, còn có alcaloid, hợp chất phenol, sterol, tanin. Rễ có cholesterol, β – sitosterol, acid stearic.

Bảo quản: Ở nơi khô ráo và thoáng mát. Tránh ẩm mốc

Tác dụng của bán chi liên theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, bán chi liên có tính vị như sau: Tính mát, vị hơi đắng, không độc. Quy kinh: Can. Dưới đây là một số công dụng của dược liệu:

• Giúp giải độc và mát gan.
• Hỗ trợ giảm đau, tiêu viêm, kháng khuẩn.
• Hỗ trợ phòng ngừa và điều trị các bệnh ung thư dạ dày, phổi.
• Lợi tiểu.
• Chữa lao phổi, xơ gan, viêm gan, viêm ruột thừa.
• Điều trị nhiễm độc do côn trùng hoặc rắn cắn.
• Chữa viêm vú, mụn nhọt sưng đau, viêm mủ da.
• Trị hoàng đản, thổ huyết, yết hầu đau nhức, đinh nhọt, phế ung, trật đả đao thương, xích lỵ, chảy máu mũi.
• Phá huyết thông kinh.
• Sử dụng thay thế ích mẫu để điều trị các bệnh phụ khoa.

Tác dụng của bán chi liên theo y học hiện đại

Theo y học hiện đại, Bán chi liên chứa nhiều thành phần quý giá như Carthamidin, hợp chất flavonoid scutellarein, sterol, tannin, phenol, isocarthamidin, alkaloid và glucose. Trong rễ Bán chi liên còn chứa cholesterol và acid stearic. Các tác dụng của Bán chi liên theo y học hiện đại bao gồm:

• Phòng ngừa, điều trị ung thư: Các hợp chất như tannin, alkaloid, flavonoid giúp ngăn ngừa oxi hóa và hóa lỏng các tế bào gây hại, đồng thời giảm đau và tăng sức đề kháng chống lại căn bệnh.
• Điều trị các khối u bướu: Sử dụng đều đặn có khả năng hạn chế và ngăn chặn sự phát triển của khối u bướu, cũng như làm nhỏ các khối u lành tính.
• Tăng cường miễn dịch, tác dụng kháng khuẩn: Các hoạt chất trong bán chi liên hạn chế sự giải phóng enzyme khỏi tế bào và giãn cơ. Baicalein giúp giảm tính thấm mao mạch, giãn phế quản và ức chế phù co thắt, ngăn ngừa xuất huyết phổi.
• Điều hòa huyết áp: Chiết xuất từ bán chi liên có tác dụng ổn định huyết áp, ngăn chặn tăng và giảm huyết áp đột ngột, duy trì huyết áp ở mức an toàn.
• Tác dụng chuyển hóa lipid: Sử dụng giúp cải thiện chuyển hóa lipid và ngăn chặn tích tụ lipid trong máu.
• Chữa bệnh về gan: Hỗ trợ chức năng gan, điều trị các bệnh liên quan như xơ gan, ung thư gan, viêm gan.
• Điều trị bệnh về dị ứng và hen suyễn: Tính chất kháng histamine giúp trong điều trị các bệnh dị ứng và hen suyễn.
• Điều trị các bệnh nhiễm trùng: Sử dụng trong điều trị các bệnh đường hô hấp, đường tiêu hóa, căng thẳng thần kinh, mụn nhọt mẩn đỏ, viêm sưng.

1. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư:

• Bạch hoa xà thiệt thảo khô 80g và bán chi liên khô 40g.
• Thực hiện: Đem sắc với 750ml nước và lấy 200ml nước. Chia thành 2 lần uống (sáng – chiều). Uống thuốc khi nguội hoàn toàn, có thể dùng trước bữa ăn 1 tiếng hoặc sau bữa ăn 2 tiếng.
• Lưu ý: Không nên sử dụng bài thuốc này cho phụ nữ mang thai.

2. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan:

• Kê cốt thảo và tiểu kim bất hoán mỗi vị 15g, bán chi liên và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 20g.
• Thực hiện: Đem sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.

3. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư cổ tử cung, dạ dày, thực quản và trực tràng:

• Trương ương, bán biên liên, bán chi liên, bạch hoa xà thiệt thảo, đông quỳ và bạch anh mỗi vị 30g.
• Thực hiện: Đem sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.

4. Bài thuốc trị ung thư cổ tử cung:

• Hương phụ, bạch thược và phục linh mỗi vị 15g, tục đoạn, hải tảo, bán chi liên, đương quy, côn bố và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 24g, sài hồ 9g, toàn yết 6g, ngô công 3 con.
• Thực hiện: Đem sắc uống.

5. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh xơ gan:

• Bán chi liên 20g, an xoa (sao vàng hạ thổ) 50g và cà gai leo 30g.
• Thực hiện: Đem sắc với 1.5 lít nước trong vòng 30 phút rồi chia thành nhiều lần uống và dùng hết trong ngày.

• Mỗi ngày dùng từ 20 – 40g, trong trường hợp cần thiết có thể tăng lên 80g/ngày.
• Tránh dùng cho phụ nữ có thai và người có huyết hư.
• Bán chi liên có thể gây ra một số tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, tiêu chảy,... Do đó, người dùng nên thận trọng khi sử dụng bán chi liên, đặc biệt là phụ nữ mang thai và cho con bú.

Mặc dù Bán chi liên có nhiều tác dụng và được sử dụng rộng rãi trong Đông y nhưng nếu sử dụng không đúng cách sẽ gây ra nhiều tác dụng không mong muốn. Vì thế trước khi sử dụng các bài thuốc từ bán chi liên, người dùng nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc Đông y.