Cỏ Xạ Hương: Đặc điểm, công dụng và cách dùng hiệu quả

• Tên tiếng Việt: Cỏ xạ hương, Thymus.
• Tên khoa học: Thymus vulgaris.
• Họ: họ Hoa môi (Lamiaceae).
• Công dụng: hỗ trợ điều trị trị ho và bệnh đường hô hấp, giúp tăng cường hệ miễn dịch và sức đề kháng cho cơ thể, hạ huyết áp và điều hoà huyết áp, điều trị mụn, tốt cho hệ thần kinh.

Cây bụi, cao khoảng 30 – 70cm, mọc thành khóm thẳng đứng hoặc nằm ngang. Thân hóa gỗ, được phủ bởi một lớp lông mịn, có màu xám hoặc lục trắng, phân nhiều nhánh nhỏ.

Lá rất nhỏ, cuống lá ngắn, hình ngọn giáo, dài khoảng 5 – 9mm, rộng khoảng 3mm, mép lá cuốn lại, mặt dưới có lông mềm mịn như bông.

Hoa nở vào tháng 6 – 10 hàng năm, bông hoa nhỏ mọc từ nách lá, dài chỉ 4 – 6mm, thường có màu trắng, hồng hoặc tím nhạt. Đài hoa lởm chởm, có lông cứng, chia thành 2 môi, môi trên đứng trong khi môi dưới có 3 thuỳ. Tràng hoa hình ống, nhị bốn có bao phấn, nhuỵ hoa có đĩa mật.

Quả bế có màu nâu, có bốn hạch.

Điều đặc biệt nhất của cỏ xạ hương chính là mùi thơm. Tinh dầu thơm có mùi thơm mát, ngọt nồng ngay cả khi chỉ dùng tay quơ qua lại bụi cây.

Phân bố: Chi cỏ xạ hương có nguồn gốc từ miền nam của châu Âu, từ phía tây Địa trung hải đến miền nam nước Ý. Chúng ưa thích sống trên các vách núi đá cao cheo leo hoặc nơi có khí hậu ôn đới.

Hiện nay dược liệu đã di thực đi khắp thế giới, rất phổ biến và dễ tìm thấy ở nhiều nước châu Âu như Đức, Pháp, Áo, Séc, khu vực Địa trung hải như Ý.

Tại Việt Nam, cỏ xạ hương được nhập khẩu và nuôi trồng tại Sapa, Tam Đảo bằng phương pháp tách cành, giâm cành hoặc dùng hạt giống cỏ xạ hương. Loại cây này chỉ ưa sống ở khu vực có khí hậu quanh năm mát mẻ, đủ ánh sáng, đất giàu dinh dưỡng nhưng không ưa quá màu mỡ.

Thu hoạch: Cây cỏ xạ hương phát triển mạnh nhất vào mùa xuân và mùa đông, đây là thời điểm lý tưởng để thu hoạch làm dược liệu.

Chế biến: Để làm dược liệu, người ta thu hái toàn bộ phần ngọn cây mang cả hoa và lá và bào chế theo nhiều cách:

Dùng tươi: Bảo quản ngắn ngày, dùng làm hương liệu món ăn.

Cỏ xạ hương khô: Sau khi thu hái dược liệu, đem rửa sạch sẽ và để ráo nước, sau đó đem sấy khô ở nhiệt độ 60 độ C cho đến khi khô hoàn toàn. Theo các nghiên cứu thì ở nhiệt độ này dược liệu sẽ giữ được hàm lượng dược tính cao nhất.

Thyme sấy khô vẫn giữ nguyên được hương vị và hàm lượng dưỡng chất tương tự như dạng tươi, tốt hơn nhiều so với các loại thảo mộc khác.

Ngọn cây mang hoa lá.

Cỏ xạ hương có chứa các thành phần hóa học quan trọng nhất là Thymol và Carvacrol. Trong đó:

Thymol: tác dụng kháng viêm, ức chế vi khuẩn, nấm, giảm tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh, chống oxy hóa, tăng cường sức khỏe cho người già yếu, ngăn sự phát triển của các khối u.

Carvacrol: chống viêm, kháng khuẩn.

Một số thành phần khác được tìm thấy trong thuốc gồm có:

Alcol: linalol, geraniol, l-borneol, terpineol-4, alcol amylic, b-hexenol.

Carbur: l-a pinen, b-pinen, p-cymen, camphen, carophyllen.

Nhựa, tanin, acid saponosid, glucosid tan trong nước.

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, cỏ xạ hương là dược liệu có vị cay, tính ấm, có chứa tinh dầu có tác dụng giảm đau, hành khí, giải biểu, khư phong. Các bài thuốc Đông y thường dùng dược liệu này để trị ho, đau nhức đầu, cảm mạo, chướng bụng, đau bụng do lạnh, trị chứng bạch đới và kinh nguyệt không đều ở phụ nữ.

Theo y học hiện đại

Cỏ xạ hương chứa nhiều lợi ích tốt cho sức khỏe. Các tinh dầu thơm (thymol, borneol, carvacrol, geraniol…) trong dược liệu có tác dụng giảm ho, khó thở (làm dịu cơn đau rát họng, chống co thắt phế quản, đẩy nhanh quá trình tống chất nhầy đường hô hấp). Ngoài ra, tinh dầu trên có khả năng chống viêm, kháng nấm, vi khuẩn, virus. Chất flavonoid trong dược liệu là một chất chống oxy hóa mạnh, có khả năng ngăn ngừa tế bào gốc tự do hoạt động. 

Nhiều nghiên cứu y học lâm sàng và kiểm nghiệm lâm sàng trên người và động vật đã chứng minh cỏ xạ hương có tác dụng sau đây:

Giảm ho

Tinh dầu xạ hương (được chiết xuất từ lá xạ hương) được dùng như phương pháp trị ho tự nhiên. Nhiều nghiên cứu cho biết, phối hợp cỏ thường xuân và lá xạ hương có thể giảm ho và cải thiện triệu chứng của bệnh viêm phế quản cấp tính.

Hạ huyết áp

Một nghiên cứu đến từ trừng Đại học Belgrade, Serbia đã cho biết, chiết xuất từ cỏ xạ hương tự nhiên có thể làm giảm huyết áp trên chuột. Phát hiện này có thể đem lại những tác động tích cực trong việc điều tị. Tuy nhiên, cần nhiều thí nghiệm hơn để chứng minh tính chính xác và vận dụng vào trong thực tiễn điều trị.

Tăng cường hệ miễn dịch

Trong cỏ xạ hương chứa hàm lượng lớn vitamin C và A, các khoáng chất như chất sắt, chất xơ, giúp tăng cường hệ thống miễn dịch của cơ thể khi dùng.

Khử trùng

Nấm mốc là một trong những tác nhân phổ biến gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe. Dầu xạ hương chứa nhiều thành phần chống nấm, có thể dùng để chống nấm ở mức độ vừa phải.

Xua đuổi côn trùng gây hại

Thành phần Thymol trong cỏ xạ hương cũng được tìm thấy trong nhiều loại thuốc trừ sâu, tiêu diệt côn trùng. Thymol không chỉ có tác dụng ngăn chặn vi khuẩn, virus mà còn có khả năng xua đuổi các loại côn trùng. Một số nghiên cứu mới đây cho biết tinh dầu xạ hương có tác dụng đuổi muỗi. 

Ngoài ra, cỏ xạ hương còn được dùng để điều chế nước hoa, mỹ phẩm, xà phòng thơm, kem đánh răng, nước súc miệng…

Thuốc sắc: Có thể dùng độc vị hoặc phối kết hợp với các dược liệu khác.

Pha trà: Dùng 1 thìa lá cỏ xạ hương khô hoặc 2 thìa lá tươi đem hãm trong 300ml nước sôi, có thể thêm mật ong để thơm ngon hơn.

Chiết xuất tinh dầu xạ hương: Nhỏ 2 – 3 giọt tinh dầu thơm vào đèn xông, máy hơi nước, máy tạo ẩm,… Hoặc bạn cũng có thể tự điều chế bằng cách đặt 2 – 3 cành cây lên muối rang nóng già để dược liệu tỏa hương.

Ngâm rượu: Ngâm vài cành cỏ vào rượu trắng trong một vài tuần thì có thể sử dụng được.

Chưa có nghiên cứu cụ thể.

Cỏ xạ hương an toàn cho cơ thể khi dùng ở liều lượng vừa phải, trong thời gian ngắn. Dùng dược liệu trên ở liều cao có thể gây một số tác dụng phụ lên đường tiêu hóa như chứng rối loạn tiêu hóa.

Cỏ xạ hương có thể an toàn cho trẻ em, phụ nữ mang thai, người đang cho con bú khi dùng ở liều lượng thích hợp.

Những người bị dị ứng với oregano và các cây tương tự thuộc họ Hoa Môi Lamiaceae cũng có nguy cơ bị dị ứng với cỏ xạ hương. Nếu nhận thấy cơ thể xuất hiện các triệu chứng như ngứa, phát ban, đỏ da, khó thở…, cần ngưng sử dụng.

Cỏ xạ hương có thể làm cho máu chậm đông hơn thông thường, dùng nhiều có nguy cơ chảy máu. Nếu như cần thực hiện phẫu thuật, cần ngưng dùng thảo dược trước đó ít nhất 2 tuần.

Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Cỏ xạ hương cũng như một số lưu ý cần quan tâm. Với những thành phần và dược tính quý hiếm, Cỏ xạ hương là một vị dược liệu quý và được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp ích cho việc tham khảo của bạn đọc.