Khổ hạnh nhân là gì? Tác dụng và vị thuốc từ khổ hạnh nhân

Khổ hạnh nhân (Semen Pruni Armeniacae) còn gọi là bắc hạnh nhân, hạnh nhân, hạnh nhân đắng, hạnh đắng… Đây là hạt được tách ra từ quả chín của cây mơ, sau đó được loại bỏ phần hạch cứng bên ngoài. Cây mơ xuất hiện ở nhiều quốc gia như Nhật Bản, Armenia, Trung Quốc… Ngoài ra ở nước ta cây cũng mọc hoang và được trồng ở các tỉnh như Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh Hóa…

Khổ hạnh nhân là hạt được tách ra từ quả chín của cây mơ

Đặc điểm sinh thái

Cây mơ (Primus armeniaca L.) thuộc họ Hoa hồng (Rosaceae) là loài cây thân gỗ cao từ 4 – 10m, đường kính đến 30cm. Cành non có màu xanh, dần chuyển tím và cuối cùng là màu xám khi đến năm thứ 2. Lá dài 7,5 – 12,5 cm, 1 mép lá có răng cưa, cuống dài 2,5cm.

Cay ra hoa cuối tháng 1 đầu tháng 2, mỗi hoa đường kính 1 – 3cm, với 5 cánh. Hoa màu đỏ sẫm, hồng hoặc trắng. Sau khi hoa rụng, cây mơ sẽ ra lá, các lá hình ô van nhọn ở phần đầu. Quả mơ hình tròn, vỏ xanh lục khi còn non và chuyển vàng hơi đỏ khi quả chín, cùi thịt bên trong màu vàng.

Hạt mơ rộng 0,8 – 1,5cm, dài 1 – 1,9cm, dày 0,5 – 0,8cm. Mặt ngoài nâu vàng đến nâu sâm, với một đầu tròn và đầu còn lại nhọn. Vỏ ngoài mỏng, hạt bên trong có hai lá mầm nhiều dầu béo, màu trắng kem.

Bộ phận dùng của khổ hạnh nhân

Hạt tách từ quả mơ chín đã bỏ hạch cứng và sấy phơi khô.

Thu hái, sơ chế và bảo quản

Người ta thu hái hạnh nhân đắng lúc quả mơ chín, tức là khoảng tháng 5 – 6. Sau khi thu hoạch, thịt quả có thể dùng làm rượu mơ, siro mơ, nước mơ. Để chế biến khổ hạnh nhân, người ta sẽ sao vào hạt quả mơ đã phơi khô.

Thành phần hóa học

Khổ hạnh nhân chứa các thành phần hóa học gồm amygdalin (amygdalin) khoảng 3%, dầu béo khoảng 50%, và có chứa amygdalin enzyme (emulsin), amygdalin enzyme (amygdalase).

Ngoài ra dược liệu này còn chứa chất đạm và nhiều loại vitamin như vitamin nhóm B, vitamin nhóm E cùng hàm lượng khoáng chất dồi dào với photpho, kali, magie, sắt, canxi…

Một số đặc điểm, cách thu hái và chế biến, thành phần hóa học của hạnh nhân

Theo y học cổ truyền

• Tính vị: Vị đắng, hơi ấm và hơi độc
• Quy kinh: Đại tràng, Kinh phế
• Công dụng: Nhuận tràng thông tiện, trị chứng tắc hầu, chứng đầy, ho ngoại cảm, hen suyễn, trừ đờm, tuyên phế, bình suyễn, ngừng ho.
• Chủ trị: Táo bón do tràng táo, ho suyễn do phế nhiệt, ho do phong nhiệt hoặc phong hàn. Tâm lạnh bôn đồn, họng tắc hạ khí, ho ngược đưa khí lên. Tiêu tan cấp mãn ở dưới vùng tâm, giải cơ, váng đầu thời tiết, khí phong đi lại, dưới tâm phiền nhiệt, kinh giản.

Theo y học hiện đại

• Kìm hãm sự sinh sôi của nhiều loại vi khuẩn như phó thương hàn, trực khuẩn thương hàn…
• Hỗ trợ giảm ho suyễn, ức chế nhẹ trung khu hô hấp do chất cyanhydric acid được thủy phân từ glucosid của hạt mơ
• Tác dụng nhuận tràng đến từ thành phần Benzaldehyde có tác dụng ức chế chức năng tiêu hóa của pepsin
• Có ảnh hưởng lên hệ hô hấp
• Ngăn ngừa oxy hóa và các tác nhân gây ung thư
• Phòng chống các bệnh về tim mạch
• Trị nám da, tăng cường sức khỏe
• Độc tính: Sự kết hợp của 2 chất amygdalase và amygadalin tạo ra prunasin và mandelonitrile, khi bị phá hủy trong ruột sẽ sản sinh 2 chất mới là hydrocyanic acid và benzaldehyde rất độc

Khổ hạnh nhân điều trị ho suyễn hiệu quả

• Trị viêm phế quản mạn tính: Khổ hạnh nhân có vỏ trộn với đường phèn, uống 10g/lần trong vòng 10 ngày.
• Trị viêm họng, ho lâu ngày khản tiếng, viêm phế quản: 4g ô mai, 2g gừng sống, 8g lá tre, 5g cam thảo dây, 4g lá chanh, 5g chua me đất. Sắc với 500ml nước còn 250ml, chia làm 2 phần dùng hết trong ngày.
• Trị táo bón: Bá tử nhân, hỏa ma nhân, hạnh nhân mỗi loại 10g sắc lấy nước uống.
• Trị viêm âm đạo do trùng roi: Đắp nước hoặc cao hạnh nhân kết hợp với lá dâu, dầu mè mỗi ngày.
• Trị buồn nôn, chóng mặt: 100g gạo lứt, 30g hạt ý dĩ, 6g trần bì, 8g hạnh nhân. Sắc lấy nước trần bì chung với hạnh nhân, dùng nước này nấu cháo gạo lứt, bổ sung thêm hạt ý dĩ. Ăn khi còn ấm nóng và dùng hết trong ngày.

• Liều dùng tham khảo là từ 3 – 10g mỗi ngày, dùng dạng thuốc sắc, kết hợp cùng các vị thuốc khác
• Tránh dùng quá liều bởi hạnh nhân là vị thuốc hơi độc
• Nếu uống quá liều lượng có thể uống thêm siro hoặc than hoạt
• Để giảm bớt độc có thể nấu dược liệu lên và cho thêm đường
• Thận trọng khi dùng cho trẻ dưới 1 tuổi
• Không dùng cho người hư nhược mà ho không phải nguyên nhân do tà khí

Trên đây là một số kiến thức hữu ích về vị thuốc khổ hạnh nhân. Như đã nói ở trên, loại dược liệu này có thể gây ngộ độc, vì vậy cần thận trọng khi sử dụng. Medigo khuyên bạn nên hỏi kiến tư vấn của bác sĩ chuyên môn hoặc thầy thuốc Đông y để đạt hiệu quả điều trị cao nhất.