Mẫu đơn là gì? Tác dụng và vị thuốc từ mẫu đơn

Mẫu đơn là một cây dược liệu quý có tên khoa học là Paeonia suffruticosa Andr. Cây thuộc họ Hoàng liên - Ranunculaceae. Cây còn có những tên gọi khác như đơn bì, hoa vương hoặc phú quý hoa. 

Cây mẫu đơn đã được trồng lâu đời ở  Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên. Là loài cây ưa sáng và ưa ẩm, phù hợp sống ở vùng khí hậu ôn đới. Vào mùa xuân hoa mọc lá mới từ các chồi ngủ trên cành. Hoa mẫu đơn có nhiều màu, hoa nở vào sáng sớm, thụ phấn chủ yếu nhờ côn trùng. Quả mẫu đơn khi già sẽ tự mở ra.

Đặc điểm sinh thái

Mẫu đơn là loài cây sống lâu năm, thân cây nhỏ. Loài cây này có chiều cao đến 1m hoặc cao hơn. Rễ cây mập và dài như củ. Lá cây mọc so le nhau, cuống lá dài. Lá được chia làm 3 thùy, mỗi thùy lại  được chia 3 thùy nhỏ hơn. Mặt trên có lá có màu xanh lục sẫm, mặt dưới của lá có màu  trắng nhạt phủ lông tơ. Cuối lá dài từ 6 đến 10cm. 

Hoa mẫu đơn có kích thước to, mọc đơn độc ở đầu cành. Bông hoa có đường kính khoảng 15 đến 20cm. Hoa thường có màu đỏ, trắng hoặc có màu tím tía. Mẫu đơn có hương thơm, đài hoa có 4 răng. Tràng hoa có từ 10 đến 20 cánh rộng. Hoa có rất nhiều nhị hoa, chỉ nhị ngắn và bầu hoa có từ 3 đến 5 noãn. Quả mẫu đơn có hạt to có hình gần tròn. Mùa hoa nở rơi vào khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 7. 

Hoa mẫu đơn là những bông hoa lớn, rất đẹp

Bộ phận dùng của mẫu đơn

Bộ phận được dùng để làm thuốc của cây mẫu đơn là phần rễ.

Thu hái, sơ chế và bảo quản

Rễ cây mẫu đơn được thu hoạch vào tháng 9. Rễ được thu hoạch từ những cây mẫu đơn đã được trồng từ 3 năm trở lên. Người nông dân đào rễ về đem rửa sạch. Sau đó đem rễ cắt nhỏ rồi phơi khô. Bảo quản loại dược liệu này ở nơi khô ráo và thoáng mát. 

Rễ mẫu đơn xuất hiện nhiều trong bài thuốc trị bệnh

Thành phần hóa học

Trong rễ của mẫu đơn có chứa một số thành phần như:

• Alkaliod
• Một số chất thuộc nhóm anthocyanin như: peonin, paeonol, paenosid, paeoniflorin – paeonosid.
• Oxypaeniflorin
• Benzoylpaeoniflorin
• D-catechin sacharose
• Sterol
• Tinh dầu
• Có một số chất acetophenon như 2,5 dihydro – 4 methyl acetophenon và 1, 2, 3, 4, 6 penta galolglucose.

Mẫu đơn bì có vị cay, vị đắng, mùi thơm, tính bình, vào các kinh tâm, can, thận. Dược liệu có tác dụng thanh huyết nhiệt, hạ sốt, mất máu, hoạt huyết, làm tan máu ứ, giảm đau. Rễ của cây mẫu đơn có một số tác dụng sau:

• Có tác dụng chống co thắt, chống viêm và dùng để giảm đau.
• Có tác dụng chống co thắt trên hồi tràng và bộ phận tử cung 
• Gây giãn cơ ở dạ dày và tử cung.
• Ức chế viêm khớp và ức chế sự kết tập tiểu cầu gây bởi adenosin diphosphat, acid arachidoic và colagen.
• Có tác dụng bảo vệ gan.
• Trị trầm cảm.
• Dược liệu này có tác dụng chống co thắt, chống viêm, an thần, giảm đau và độc tính rất thấp.
• Có hoạt tính hạ sốt và khả năng chống co giật yếu.
• Có tác dụng phòng bệnh loét dạ dày do căng thẳng, stress, ức chế sự quá mẫn khi tiếp xúc.
• Áp dụng trong chữa trị rối loạn nhận thức cũng như sa sút trí tuệ ở người già.

Chữa trị suy nhược thần kinh, nhức đầu, mất ngủ, di tinh: Lấy mẫu đơn bì, trạch tả, phục linh, phụ tử chế mỗi loại lấy 8g, sơn thù và hoài sơn mỗi loại 12g cùng với 16g thục địa, 4g nhục quế. Đem thang thuốc này đem sắc uống mỗi ngày một thang. 

Chữa trị tăng huyết áp: Lấy một thang thuốc bao gồm các vị thuốc như mẫu đơn bì, sơn thù, trạch tả, phục linh, đương quy, bạch thược mỗi loại 8g, 12g hoài sơn cùng 16g thục địa. Đem sắc uống mỗi ngày một thang.

Chữa trị thiếu máu: Mẫu đơn bì, sơn thù, trạch tả, phục linh mỗi loại 8g, hoài sơn, mai ba ba, ngẫu tiết, rễ cỏ tranh mỗi loại 12g, thục địa, cỏ nhọ nồi, mỗi loại 16g. Tất cả đem sắc uống mỗi ngày một thang.

Chữa trị đau nhức do máu kém lưu thông: Mẫu đơn bì, hoài sơn, ngọc trúc, hà thủ ô đỏ, đan sâm mỗi vị 400g, bạch linh, mạch môn, trạch tả mỗi loại 200g, thanh bì, chỉ thực, thù nhục mỗi loại 100g, cùng với 2000g đương quy. Tất cả đem tán bột để làm viên, mỗi viên tương đương với 5g thuốc. Mỗi ngày uống từ 4-8 viên. 

Một số lưu ý khi sử dụng mẫu đơn bì:

• Không dùng rễ mẫu đơn cho những người có mồ hôi trộm nhiều hoặc vị khí hư lạnh, tướng hỏa.
• Đối với những người huyết hư có lạnh, phụ nữ có thai, kinh nguyệt quá nhiều phải dùng cẩn thận.

Tóm lại, mẫu đơn là một cây thuốc quý có nhiều tác dụng điều trị bệnh. Tuy nhiên, không nên sử dụng vị thuốc này một cách tùy ý. Nếu bạn đang cần trị bệnh thì phải có hướng dẫn của bác sĩ, thầy thuốc để đảm bảo an toàn cho sức khỏe