Nhân Trần: Đặc điểm, tác dụng & bài thuốc dân gian

• Tên tiếng Việt: Cây Nhân trần.
• Tên khác: Chè cát; Chè nội; Hoắc hương núi.
• Tên khoa học: Nhân trần Việt Nam là Adenosma caeruleum R. Br, thuộc họ hoa mõm chó Scrophulariaceae, Nhân trần bồ bồ là Adenosma capitatum Benth. thuộc họ hoa mõm chó Scrophulariaceae.

Mô tả cây Nhân Trần

Cây Nhân trần thường được người dân ở các tỉnh phía Bắc như Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Bắc Giang, Bắc Ninh) gọi là Nhân trần cái (miền Bắc) để phân biệt với cây Nhân trần bồ bồ (cây Nhân trần đực). Người dân ở Nghệ An, Hà Tĩnh thường gọi nhầm là Hoắc hương núi. 

Cây cỏ hoang cao, thân tròn và cao khoảng 0,3 - 1 m. Thân cây có màu tím, có lông trắng mịn. Lá có cuống 5 - 10mm, dạng hình trứng, mọc đối. Hình dạng lá dài 3 - 8 cm, rộng 1 - 3,5 cm và nhọn, mép lá có răng cưa to, nhiều lông mịn ở 2 mặt trên và dưới lá, có gân lá chạy dọc ở mặt dưới lá. Khi vò thân và lá có mùi thơm. Hoa mọc đơn hoặc mọc thành chùm. Quả có hình trứng với nhiều hạt nhỏ.

Cây bồ bồ, còn gọi là Nhân trần đực (tên gọi miền Nam). Lưu ý ở miền nam có cây Nhân trần tía còn gọi là Nhân trần cái (miền Nam) và không phải là Nhân trần Việt Nam được mô tả ở trên. Đây là cây cỏ, dài 15 - 70cm. Thân mọc nhẵn hoặc có ít lông, cành chia ra ngay từ gốc kèm lá mọc đối có cuống. Lá hình mác có đầu nhọn. Hoa tạo thành cụm hoa hình cầu có rất nhiều hoá.

Cây phân bố rộng khắp ở trung du miền núi phía Bắc chủ yếu tại các tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh, Phú Thọ, Vĩnh Phúc. 

Cây ra hoa vào mùa hè và đây cũng là thời điểm thích hợp để thu hái. Sau khi hái cả cây và hoa về có thể phơi hay sấy khô, buộc lại từng bó gồm cả cây và hoa.

Thân, cành mang lá và hoa.

Nhân trần Việt Nam: Tinh dầu có mùi cineol, saponin tritecpenic, flavonozit, axit nhân thơm, cumarin. Lưu ý tinh dầu sẽ có thành phần khác với tinh dầu Bồ bồ.

Bồ bồ: Saponin, glucozit, tinh dầu Bồ bồ.

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, Nhân trần nói chung có vị đắng, tình bình, hơi hàn, quy kinh bàng quang. Tác dụng:

Thanh nhiệt, trị thấp, dùng chữa nóng trong người, trị vàng da, tiểu tiện khó.

Ở phụ nữ mới sanh có thể giúp ăn ngon, hỗ trợ phục hồi sức khoẻ.

Chữa sốt, ra mồ hôi, trị vàng da, bệnh gan.

Theo y học hiện đại

Bồ bồ kích thích tiết mật, chống viêm và kháng khuẩn

Tác dụng tăng tiết mật chỉ có ở cao cồn và tinh dầu còn khả năng chống viêm và kháng khuẩn thấy ở dịch trong cồn và nước.

Bồ bồ giúp giảm tiết dịch vị

Giảm loét dạ dày, giảm pH dịch vị.

Nhân trần giúp tăng tiết mật

Tác dụng này yếu hơn so với bồ bồ. 

Nhân trần có tác dụng chống viêm và kháng khuẩn, không có tác dụng giảm tiết dịch vị

Liều trung bình 4 - 6g, tối đa 20g dưới dạng thuốc sắc hoặc sirô hoặc thuốc viên.

Trị sốt vàng da

Chuẩn bị: Nhân trần Việt Nam hoặc Bồ bồ 24g, Chi tử (Dành dành) 12g, Đại hoàng 4g.

Thực hiện: Cho vào 800ml nước, sắc còn 250ml, sau đó chia uống 3 lần/ngày.

Thanh nhiệt lợi thấp

Chuẩn bị: Nhân trần 300g, Sinh địa hoàng 60g, Trà 30g.

Thực hiện: Mỗi ngày lấy 30g hãm với nước sôi trong bình kín, sau 10 - 15 phút có thể dùng được, uống thay trà trong ngày.

Một số lưu ý khi sử dụng cây Nhân Trần:

Có ít nhất 3 loại cây khác nhau nhưng có cùng tên là Nhân trần cần chú ý khi sử dụng: Cây Nhân trần Việt Nam (họ hoa mõm chó Scrophulariaceae), Cây Nhân trần bồ bồ (gọi là Bồ bồ, cũng thuộc họ hoa mõm chó Scrophulariaceae), Cây Nhân trần Trung Quốc (thuộc họ Cúc Asteraceae) không có ở Việt Nam.

Trên cơ sở những thông tin và nghiên cứu từ bài viết này, chúng ta có thể thấy rõ rằng cây Nhân Trần (Ficus microcarpa) không chỉ là một loại cây cảnh phổ biến mà còn mang trong mình những giá trị vượt ra ngoài việc trang trí. Với tác dụng và bài thuốc trị bệnh đa dạng, cây Nhân Trần đã được chú ý và sử dụng trong y học cổ truyền từ hàng trăm năm qua.

Tuy nhiên, việc sử dụng cây Nhân Trần để điều trị bệnh cần được thực hiện cẩn thận và theo sự hướng dẫn của chuyên gia y tế. Đồng thời, cần tiếp tục nghiên cứu và khám phá thêm về tác dụng và tiềm năng của cây Nhân Trần để tận dụng tối đa lợi ích mà nó mang lại.

Hy vọng rằng thông qua bài viết này, bạn đã có thêm kiến thức về cây Nhân Trần và nhận thức về sự quan trọng của dược liệu tự nhiên trong việc bảo vệ và cải thiện sức khỏe. Hãy luôn tìm hiểu và khám phá thêm về những nguồn tài nguyên thiên nhiên để chăm sóc sức khỏe và sự phát triển bền vững của chúng ta.