Tần giao là cây gì? Tác dụng và vị thuốc từ Tần giao

Tên gọi, chi họ, phân bố

Tần giao (tên khoa học: Radix Gentianae Qinjiao) còn có các tên gọi khác là thuốc trặc, trường sơn cây, thanh táo, tần qua, tần cửu. Cây thuộc họ Long đởm (Gentianaceae). Cây mọc hoang dại ở một số quốc gia châu Á như Ấn Độ, Hàn Quốc, Indonesia, Triều Tiên, Trung Quốc (Đài Loan, tỉnh Quảng Đông, vùng Đông Bắc…). Ở Việt Nam, loài cây này thường mọc hoang rải rác ở các bãi đất trống, bụi hoang.

Mô tả cây

Từ hình ảnh cây tần giao, có thể thấy tần giao là loài cây thân gỗ nhỏ, chiều cao từ 1 – 1,5m, thân hình trụ tròn. Cành cây nhẵn, có màu tím sẫm hoặc xanh lục, các đốt hơi phình to. Lá cây mọc đối, có hình mác và hẹp về bề ngang, phiến lá to, bề mặt có các gân nằm song song. Các cụm hoa mọc thành từng bông hẹp nằm ở cành và ngọn thân, hoa có màu hơi ngả tím. Quả nang nhẵn, trông giống như móng tay. Rễ cây là loại rễ cái to, từ đó tỏa ra nhiều rễ con, màu sắc vàng sáng hoặc trắng nhà.

Tần giao là loài cây thân gỗ nhỏ, chiều cao từ 1 – 1,5m

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến, bảo quản

Bộ phận sử dụng của cây tần giao chủ yếu là rễ, bởi trong rễ cây chứa nhiều thành phần có tác dụng dược lý nhất. Ngoài ra vỏ thân và lá cây cũng được sử dụng trong một số bài thuốc.

Cây được thu hoạch quanh năm, những cây đã đủ sinh trưởng đạt mức yêu cầu sẽ được đào lấy rễ. Thời điểm thu hoạch thích hợp nhất là mùa hè, vào khoảng tháng 7 – tháng 8.

Rễ sau khi thu hoạch sẽ được rửa sạch hết đất cát, bụi bẩn và vi khuẩn. Sau đó người ta sẽ loại bỏ hết rễ con và cắt rễ to thành từng lát mỏng, nhỏ rồi mang đi sấy hoặc phơi qua để dùng dần. Rễ được bảo quản ở nơi khô ráo thoáng mát, tốt nhất là nên cho vào trong bọc kín tránh ẩm mốc.

Tần giao có thành phần hóa học chính gồm Glucozo, Alkaloid, Gentianide, Gentianin A, B, C…, tinh dầu bay hơi.

Tính vị

• Vị đắng, cay, tính hơi hàn (Trung Dược học)
• Vị đắng, tính bình (Bản Kinh)
• Vị đắng, tính bình (Đông dược học thiết yếu)
• Vị cay, tính hơi ôn, không độc (Danh y biệt lục)

Quy kinh

• Tần giao được quy vào các kinh sau đây:
• Kinh Can, Đởm, Vị (Trung Dược học)
• Kinh Vị, Can, Đởm, Đại trường (Đông dược học thiết yếu)
• Kinh Thủ, túc Dương minh, Can, Đởm (Bản thảo cương mục)

Tác dụng dược lý

Vậy tần giao có tác dụng gì? Đây là loại dược liệu sở hữu nhiều công dụng tuyệt vời, đã được công nhận trong cả y học cổ truyền lẫn các nghiên cứu của y học hiện đại.

Theo y học hiện đại

• Trong rễ cây tần giao có chứa gentianine A với công dụng chống viêm hiệu quả.
• Tần giao có khả năng gây ảnh hưởng đến dây thần kinh làm hưng phấn chức năng tuyến yên và vỏ thượng thận
• Ngoài ra loại dược liệu này cũng được dùng với mục đích an thần, hạ sốt, giảm đau, ổn định nhịp tim, hạ huyết áp, tăng đường huyết, kháng khuẩn lỵ, ức chế nấm ngoài da…

Theo y học cổ truyền

Tần giao là một trong những vị thuốc quý của Đông y với nhiều công dụng như giảm đau, tiêu sưng, tán huyết ứ, trừ thấp, khu phong. Vỏ thân và vỏ rễ của cây được dùng trong các bài thuốc điều trị rôm sảy, nhọt độc, ho, sốt, vàng da, chân tay sưng đau tê nhức, đau nhức xương khớp.

Theo y học Trung Quốc, rễ tần giao sắc lấy nước có tác dụng chữa tiêu chảy, mụn nhọt, thấp khớp, giảm đau, hạ sốt, lợi tiểu. Tần giao cũng được sử dụng ở Thái Lan với những công dụng như chữa rắn cắn, tiêu chảy, tiểu buốt.

Điều trị hư lao, đổ mồ hôi trộm nhiều, sốt về chiều

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 1 quả ô mai, 12g thanh hao, 40g địa cốt bì, 40g miết giáp, 40g sài hồ, 20g tri mẫu, 20g đương quy, 20g tần giao. Tán bột mịn các vị thuốc trên rồi sắc nước uống, dùng 20g/lần.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 12g địa cốt bì và 12g tần giao sắc lấy nước, uống cùng 8g cam thảo và 8g thanh hao.

Bài thuốc điều trị đổ mồ hôi trộm bằng tần giao

Điều trị viêm đa khớp do phong thấp, tay chân co quắp, thấp khớp

Chuẩn bị 8g xuyên khung, 8g độc hoạt, 10g mỗi loại với các vị thuốc uy linh tiên, hoàng bá, hải phong đằng, nhũ hương, đào nhân, bạch chỉ, 12g phòng kỷ, 12g tần giao. Sắc lấy nước các vị thuốc trên.

Phòng tránh sưng đau sau khi nhổ răng

Chuẩn bị liều lượng phong kỷ và tần giao bằng nhau. Sau đó mang đi phơi hoặc sấy khô và tán bột mịn các vị thuốc nói trên. Nặn thành từng viên nhỏ, mỗi viên 0,3g. Uống 2 viên trước khi nhổ răng 30 phút. Sau nhổ răng uống 2 viên mỗi 6 tiếng đồng hồ. Uống trong vòng 3 ngày liên tiếp để giảm sưng đau.

Điều trị viêm gan cấp tính ở trẻ nhỏ

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị các vị thuốc gồm hậu phác, bạch truật, thương truật, tần giao liều lượng giống nhau và sắc lấy nước uống.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 7,5 – 15g tần giao, bổ sung hoàng cầm và liên kiều trong trường hợp trẻ bị sốt. Sắc các vị thuốc trên lấy nước uống. Uống trong vòng 14 ngày liên tiếp để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất.

Điều trị chân tay tê bại, phong thấp

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị mỗi vị 10g củ cốt khí, rễ thiên nhiên kiệu. Mỗi vị 20g rễ hoàng lực, rễ gai tầm xoong, rễ tần giao. Sắc lấy nước uống 1 thang/ngày.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị mỗi loại 8g độc hoạt, xuyên khung. Mỗi loại 10g uy linh tiên, hoàng bá, hải phong đằng, đào nhân, nhũ hương, bạch chỉ, mỗi loại 12g phòng kỷ, tần giao. Sắc lấy nước uống trong ngày.

Điều trị sai khớp, bong gân

• Bài thuốc 1: 50g lá diên tươi, 20g cốt toái bổ, 20g xuyên tiêu, 20g tần giao. Sắc lấy nước và uống 1 thang/ngày lúc còn ấm
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị lá ngải cứu, lá diên, lá tần giao tươi với liều lượng như nhau. Giã nhỏ các vị thuốc trên và đắp vào vùng bị sai khớp, bong gân ngày 2 lần.

Bài thuốc điều trị sai khớp bằng tần giao

Có một số lưu ý quan trọng khi sử dụng vị thuốc tần giao mà bạn cần biết:

• Mỗi ngày dùng từ 6 – 12g tần giao theo chỉ định của thầy thuốc
• Không sử dụng cho những người bị có hiện tượng mẫn cảm hoặc dị ứng với các thành phần có trong thuốc
• Thận trọng khi điều trị cho phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú
• Không dùng cho người bị tiêu chảy, thể trạng yếu, suy nhược cơ thể
• Không dùng cho người tỵ hư, đau nhức tay chân lâu ngày
• Thuốc từ tần giao có thể gây cảm giác buồn ngủ, vì vậy bệnh nhân cần cẩn trọng khi điều khiển phương tiện giao thông hoặc vận hành máy móc

Không thể phủ nhận những công dụng tuyệt vời của cây tần giao. Tuy nhiên không phải trường hợp và đối tượng nào cũng có thể sử dụng được loại cây này để điều trị bệnh. Medigo khuyên bạn nên trao đổi với bác sĩ chuyên môn để được tư vấn dùng thuốc đúng cách.