Rau dớn - Món quà từ rừng xanh với nhiều công dụng

Rau dớn danh pháp khoa học là Diplazium esculentum, là một loài thực vật hoang dại thuộc họ Rau dớn (Athyriaceae).

Rau dớn là một loài cây thân thảo, thuộc nhóm dương xỉ, vốn mọc hoang dã trong rừng. Tại Việt Nam, loại cây này được nhiều vùng miền sử dụng như một loại rau ăn lá, đặc biệt là ngọn non. Đồng thời được khai thác như vị thuốc dân gian.

Trong y học cổ truyền, rau dớn được ghi nhận có “tính mát”, lợi tiểu, nhuận trường,… và trong nghiên cứu hiện đại cũng tìm thấy nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe.

>>> Có thể bạn quan tâm Thanh nhiệt giải độc cho cơ thể và làm đẹp da bột rau má đậu xanh đường phèn FREESHIP tại Medigo

1. Hình thái 

Rau dớn có thân rễ ngắn, mọc bò hoặc sống dày dưới tán rừng hoặc bên bờ suối.

Lá cây có hình dạng khá đặc biệt: khi còn non, phiến lá nhỏ mọc đối xứng hai bên cuống chính, trông như xương của chiếc lông chim; khi già hơn thì là kiểu lá chia thành hai tầng lá con.

Mép lá thường có răng cưa nhỏ, mặt sau của lá có các ổ túi bào tử hình tròn, nhỏ, xếp đều trên gân phụ.

Màu lá xanh, đôi khi hơi nhớt (do nhựa hoặc lớp dịch của lá non). Người ta dễ nhầm rau dớn với các loại dương xỉ khác, nhưng kích thước thường nhỏ hơn và môi trường sống cũng đặc thù hơn.

2. Lưu ý khi nhận biết và chế biến

Lá non là phần dùng phổ biến để ăn hoặc làm thuốc vì giòn, có vị nhẹ, ít xơ.

Rau dớn có thể có lớp nhớt nhẹ, nên khi chế biến thường được trụng sơ qua nước sôi để giảm độ nhớt và loại bỏ tạp chất.

Do sống hoang, nên khi thu hái hoặc mua về cần vệ sinh kỹ để tránh côn trùng, kí sinh trùng, đất đá.

>>> Xem thêm Bột tan thanh nhiệt Livecool (Hương Râu bắp) FREESHIP tại Medigo

Rau dớn là loài ưa điều kiện ẩm ướt, bóng râm hoặc ven khe suối, ven rừng.

• Ở Việt Nam: thường thấy ở các tỉnh miền núi hoặc vùng cao như Hà Giang, Lai Châu, Lào Cai, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Quảng Ngãi,…
• Trên thế giới: Rau dớn có mặt tại Nhật Bản, Đài Loan, Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Lào, Campuchia, Malaysia, Indonesia,…

Môi trường sống: ven bờ suối, khe rìa rừng, dưới tán cây râm mát, nơi có độ ẩm cao và đất giàu mùn.

Như vậy, nếu bạn đi vào vùng núi, đặc biệt gần suối - rừng ẩm, rất dễ bắt gặp rau dớn mọc hoang. Điều này cũng giải thích vì sao đồng bào miền núi quen dùng loại rau này trong ẩm thực và làm dược liệu.

Rau dớn không chỉ là một loại rau ăn mà còn được xem là vị thuốc trong y học cổ truyền và đang được nghiên cứu nhiều trong y học hiện đại.

1. Theo y học cổ truyền

Rau dớn có tính mát, giúp thanh nhiệt, lợi tiểu, nhuận trường.

Dùng trong các trường hợp: phụ nữ sau sinh ăn để hồi phục; chữa ho, tiêu chảy, kiết lỵ; đau nhức đầu, sốt, nhiễm trùng ngoài da.

Một số bài thuốc dân gian:

• Lá non giã nhuyễn đắp lên vết thương để cầm máu, làm lành.
• Thân rễ sắc uống cho trường hợp sốt rét, hen suyễn, đau bụng kiết lỵ.

2. Theo y học hiện đại

• Kháng khuẩn: Chiết xuất từ rau dớn có khả năng ức chế và tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn gây bệnh, giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân nhiễm khuẩn.
• Chống oxy hóa: Các hoạt chất trong rau dớn giúp trung hòa các gốc tự do, từ đó bảo vệ tế bào và làm chậm quá trình lão hóa của cơ thể.

>>> Tham khảo thêm Viên uống bổ sung vitamin E, làm chậm quá trình lão hóa Aktiv vitamin e 600 (Doppelherz) chính hãng tại Medigo

• Chống nấm: Chiết xuất từ rau dớn có tác dụng kháng nấm trên diện rộng, giúp ngăn ngừa và hỗ trợ điều trị các bệnh nhiễm nấm ngoài da.
• Giảm đau: Các hợp chất sterol và flavonoid trong rau dớn có khả năng hỗ trợ giảm đau, đặc biệt là các cơn đau do viêm hoặc căng cơ.
• Ngăn ngừa tiểu đường: Rau dớn giúp kiểm soát lượng đường trong máu nhờ khả năng ức chế hoạt động của enzyme glucosidase, từ đó hạn chế hấp thu đường vào máu.
• Bảo vệ gan: Các dưỡng chất trong rau dớn có tác dụng hỗ trợ thanh lọc cơ thể, giải độc và tăng cường chức năng gan, giúp gan hoạt động hiệu quả hơn.

3. Chế biến ăn uống

Lá non rau dớn có thể được luộc, xào tỏi, nấu canh hoặc làm món nộm - vừa ngon miệng, vừa bổ dưỡng.

Dùng như dược liệu: phơi khô, nấu lấy nước uống để giải nhiệt, lợi tiểu.

Dù khá lành tính, rau dớn non có thể chứa lượng nhỏ độc tố của dương xỉ nên cần thận trọng khi dùng thường xuyên.

Nên chọn rau mọc ở vùng đất sạch, không bị ô nhiễm.

Khi sơ chế, cần rửa sạch, chần sơ để đảm bảo an toàn.

Nhờ đặc điểm mọc hoang dại, thích nghi với môi trường ẩm mát, và chứa nhiều hoạt chất có lợi, loại cây này không chỉ làm phong phú ẩm thực vùng cao mà còn góp phần nâng cao sức khỏe. Tuy nhiên, như mọi “rau rừng - dược liệu” khác, việc sử dụng đúng cách, chọn nguồn sạch và sơ chế kỹ lưỡng là rất quan trọng.