Thuốc kháng sinh là gì? Tác dụng của thuốc kháng sinh & lưu ý

Thuốc kháng sinh là gì?

Kháng sinh là những loại hoạt chất có nguồn gốc từ vi sinh vật, nấm và có hoạt tính kháng khuẩn. Thuốc kháng sinh có thể có nguồn gốc tự nhiên, bán tổng hợp hoặc tổng hợp dùng để kìm hãm/tiêu diệt sự phát triển của vi khuẩn, từ đó những triệu chứng viêm do vi khuẩn gây ra được cải thiện.

Số lượng chủng loại loại vi khuẩn là rất lớn tuy nhiên đến nay con người cũng đã tìm ra được rất nhiều nhóm kháng sinh. Một số loại kháng sinh kìm hãm/tiêu diệt được nhiều chủng vi khuẩn khác nhau được gọi là kháng sinh phổ rộng. Kháng sinh phổ hẹp là những nhóm kháng sinh chỉ có tác dụng trên một số ít chủng vi khuẩn nhất định. Tùy vào từng trường hợp bệnh lý, loại vi khuẩn, mức độ nhiễm khuẩn… mà bạn được bác sĩ kê đơn các loại kháng sinh phù hợp để điều trị. 

Lưu ý không phải bị nhiễm khuẩn gì thì cũng dùng kháng sinh phổ rộng để “diệt” hết vi khuẩn bởi vì kháng sinh không chỉ tiêu diệt loại vi khuẩn gây ra bệnh lý của bạn mà chúng còn có khả năng tiêu diệt sự phát triển của vi khuẩn có lợi trong cơ thể và dễ gây tình trạng kháng kháng sinh. Kháng kháng sinh là hiện tượng khi vi khuẩn gây bệnh tạo ra cách chống lại kháng sinh (không đáp ứng với kháng sinh) làm cho kháng sinh không thể kìm hãm và tiêu diệt sự phát triển của chúng.

Bạn có thể hiểu khi bạn bị kháng toàn bộ kháng sinh nghĩa là sẽ không có thuốc điều trị cho bạn khi bạn bị nhiễm khuẩn nữa… Tình trạng kháng kháng sinh xảy ra ngày càng nhiều và đáng báo động. Vậy nên hãy sử dụng kháng sinh chỉ khi biết chính xác nguyên nhân gây ra bệnh lý của mình là vi khuẩn và được bác sĩ chỉ định. Hãy dùng đúng thuốc, đúng liều, đúng thời gian của đợt điều trị để vừa hiệu quả và an toàn.

Không phải bất kì loại vi khuẩn nào cũng gây ra bệnh lý cho cơ thể. Một số vi khuẩn có lợi tham gia vào quá trình chuyển hóa, một số khác các vi khuẩn sống tự nhiên trong cơ thể người hầu như đều không gây hại.

Kháng sinh được dùng để tiêu diệt/ kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn gây ra một số bệnh lý như: viêm xoang, viêm màng não, nhiễm khuẩn hô hấp trên/ dưới…

Một số bệnh lý thường gặp như cảm cúm, đau họng, viêm phế quản tác nhân gây ra thường là virus, vậy nên khi bạn sử dụng kháng sinh trong trường hợp này sẽ không hiệu quả. 

Khi chưa xác định được nguyên nhân là do virus hay vi khuẩn cần có các xét nghiệm vi sinh để khẳng định tác nhân gây bệnh là vi khuẩn và loại vi khuẩn nào để biết sử dụng kháng sinh gì thì phù hợp.

Tóm lại, kháng sinh chỉ sử dụng khi tác nhân gây bệnh là vi khuẩn (không phải virus). Kháng sinh không phải thần dược chữa bách bệnh vậy nên không được lạm dụng kháng sinh để tránh gặp những tác dụng phụ nghiêm trọng.

Kháng sinh kìm khuẩn (hãm khuẩn) và kháng sinh diệt khuẩn

Hiện nay, đã có rất nhiều nhóm kháng sinh được phân lập, tổng hợp và bán tổng hợp. Mỗi nhóm kháng sinh có phổ tác dụng tiêu diệt/kìm hãm trên những nhóm vi khuẩn khác nhau. Kháng sinh có hoạt tính kháng khuẩn dựa trên 2 cơ chế:

• Thuốc kháng sinh theo cơ chế kìm khuẩn: Thuốc kìm khuẩn sẽ làm chậm hoặc ngừng sự phát triển của vi khuẩn chứ không tiêu diệt vi khuẩn (Tức nghĩa vi khuẩn không chết, chúng chỉ chậm/ngừng phát triển và nhân lên). Trong những trường hợp bệnh nhân bị nhiễm khuẩn nhẹ và trung bình, có đủ sức đề kháng thì kháng sinh kìm khuẩn thường được lựa chọn sử dụng trong những trường hợp nhiễm khuẩn từ nhẹ đến trung bình. Những nhóm kháng sinh có tác dụng kìm khuẩn là: Tetracyclin, macrolid, phenicol, lincosamid. 
• Các thuốc kháng sinh diệt khuẩn: Bằng những có chế khác nhau như: Ức chế sinh tổng hợp vách tế bào vi khuẩn, ức chế tổng hợp protein hoặc acid nucleic của vi khuẩn, kháng sinh gây rối loạn chức năng màng bào tương… kháng sinh tiêu diệt được vi khuẩn gây bệnh (vi khuẩn chết). Trong những trường hợp nhiễm khuẩn nặng, người bệnh cơ thể suy yếu, giảm chức năng miễn dịch thì kháng sinh diệt khuẩn được ưu tiên lựa chọn sử dụng. Những nhóm kháng sinh có tác dụng diệt khuẩn là: beta-lactam, fluoroquinolon, 5 nitro-imidazol, aminoglycosid,…

Trước khi tìm hiểu về các nhóm kháng sinh chúng ta cần biết được có những loại vi khuẩn gì và chúng gây ra bệnh gì?

• Vi khuẩn Gram dương: Khi thực hiện phương pháp nhuộm Gram, vi khuẩn gram dương có màu tím. Chúng gây ra một số bệnh như nhiễm trùng da, viêm phổi, viêm nội tâm mạc, viêm khớp nhiễm trùng, viêm tủy xương và áp xe, viêm tai giữa, viêm phổi, viêm xoang và viêm màng não…
• Vi khuẩn Gram âm: Khi thực hiện phương pháp nhuộm Gram, vi khuẩn Gram âm có màu xanh. Vi khuẩn gram âm gây ra một số bệnh lý như: Lỵ, tả, thương hàn, tan máu, nhiễm khuẩn huyết, nhiễm trùng đường tiết niệu, ho gà…
• Vi khuẩn kỵ khí là những vi khuẩn sống và sinh trưởng phát triển trong điều kiện môi trường không có oxy, gây ra bệnh lý tạo mủ, hình thành áp xe và hoại tử mô…

Hiện nay, có rất nhiều loại kháng sinh đã được tìm thấy và phân lập, chúng được chia thành 9 nhóm kháng sinh như sau:

3.1 Kháng sinh nhóm Beta-lactam

Đây các kháng sinh có cấu trúc hóa học chứa vòng Beta lactam, được chia thành bốn nhóm:

• Các penicilin: Penicillin có phổ trên gram âm và gram dương

Các kháng sinh Penicillin

• Các cephalosporin: Gồm 5 thế hệ, khi đi từ thế hệ 1 đến 5, phổ trên vi khuẩn Gram dương hẹp dần và mở rộng phổ trên vi khuẩn Gram âm
• Carbapenem: Kháng sinh phổ rộng, tác dụng trên cả vi khuẩn Gram âm và Gram dương. Nhóm kháng sinh này không được tùy tiện sử dụng, chỉ dùng khi bệnh nhân bị nhiễm khuẩn nặng hoặc nhiễm khuẩn đa kháng
• Monobactam: Chỉ tác dụng được trên vi khuẩn Gram âm

3.2 Kháng sinh nhóm Aminoglycosid

Các thuốc trong nhóm có thể tác dụng trên vi khuẩn Gram âm hoặc dương tùy vào từng kháng sinh

3.3 Kháng sinh nhóm Macrolid

Kháng sinh này được phân lập từ chi Streptomyces, các kháng sinh thường gặp của nhóm này là erythromycin, clarithromycin, azithromycin. Phổ tác dụng của nhóm trên cả vi khuẩn gram âm, gram dương và vi khuẩn không điển hình.

3.4 Kháng sinh nhóm Lincosamid

Hai thuốc thuốc nhóm này là Lincomycin và clindamycin. Phổ tác dụng của nhóm có trên vi khuẩn Gram dương là kỵ khí

3.5 Kháng sinh nhóm Quinolon

Là nhóm kháng sinh được tổng hợp hoàn toàn và gồm 4 thế hệ. Tác dụng mạnh trên vi khuẩn Gram âm, một số vi khuẩn Gram dương, đặc biệt là phổ tác dụng có cả trực khuẩn mủ xanh

3.6 Kháng sinh nhóm Glycopeptid

Kháng sinh bán tổng hợp có phổ tác dụng trên vi khuẩn Gram dương. Lưu ý về độc tính trên thận khi sử dụng nhóm kháng sinh này.

Ngoài ra còn các nhóm kháng sinh khác như: Tetracyclin Kháng sinh nhóm 7 Peptid gồm Glycopeptid, Polypeptid, Trimethoprim, Sulfonamide và Oxazolidinon, 5-nitroimidazol…

4.1 Chỉ dùng thuốc kháng sinh khi có chỉ định của bác sĩ và biết chính xác bạn đang bị nhiễm khuẩn

Thuốc kháng sinh dùng để điều trị một số bệnh lý  nhiễm trùng nguyên nhan là vi khuẩn gây ra, chẳng hạn như:

• Viêm họng do liên cầu khuẩn
• Bệnh ho gà
• Nhiễm trùng đường tiết niệu

Thuốc kháng sinh không có tác dụng với virus, chẳng hạn như những virus gây ra các bệnh lý sau

• Cảm lạnh và sổ mũi (ngay cả khi chất nhầy đặc, vàng hoặc xanh cũng chưa chắc là có sự nhiễm khuẩn)
• Hầu hết các bệnh viêm họng (trừ viêm họng liên cầu khuẩn)
• Cúm

Dùng kháng sinh khi không cần thiết sẽ không giúp ích gì cho bạn và có thể còn gây ra một số tác dụng không mong muốn. Một số lưu ý nếu bạn được bác sĩ kê đơn chỉ định sử dụng kháng sinh như

• Dùng chính xác thuốc kháng sinh, liều dùng, cách dùng, đúng số ngày bác sĩ kê đơn cho bạn
• Không chia sẻ cho người khác sử dụng thuốc kháng sinh của bạn
• Không để dành kháng sinh để lần sau sử dụng, do không phải bệnh nhiễm khuẩn nào cũng dùng kháng sinh giống nhau. 
• Không dùng thuốc kháng sinh được kê đơn cho người khác. Điều này có thể khiến bạn ốm nặng hơn hoặc gây ra tác dụng phụ.

4.2 Nói chuyện với bác sĩ nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ hoặc phản ứng dị ứng nào khi dùng thuốc kháng sinh.

Các tác dụng phụ thường gặp bao gồm các triệu chứng sau từ nhẹ đến rất nghiêm trọng bao gồm:

• Phát ban
• buồn nôn
• Bệnh tiêu chảy
• Nhiễm trùng nấm men

Một số tác dụng không mong muốn nghiêm trọng khi sử dụng kháng sinh không hợp lý bao gồm:

• Nhiễm khuẩn đường ruột gây bệnh viêm đại tràng giả mạc gây tiêu chảy có thể dẫn đến tổn thương đại tràng nghiêm trọng và tử vong
• Phản ứng dị ứng (đặc biệt kháng sinh Penicillin, Cephalosporin thường gây ra dị ứng) nghiêm trọng và  có thể đe dọa tính mạng
• Nhiễm trùng do kháng kháng sinh

Khi sử dụng kháng sinh có thể bạn sẽ gặp một số tác dụng phụ

4.3 Trong một số bệnh lý, kháng sinh không phải là lựa chọn tối ưu để điều trị

Thuốc kháng sinh không phải lúc nào cũng là biện pháp để điều trị bệnh của bạn. Đôi khi, cách điều trị tốt nhất khi bạn bị bệnh có thể là dùng thuốc không kê đơn hoặc một số biện pháp không dùng thuốc. Hãy hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ của bạn để biết một số biện pháp giúp cải thiện tình trạng của bạn mà không cần dùng đến kháng sinh.

4.4 Nâng cao tình trạng sức khỏe của bạn và mọi người

Một số biện pháp giúp bạn tránh bị nhiễm trùng đó là:

• Giữ vệ sinh sạch sẽ, rửa tay thật sạch trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh
• Che mũi và miệng của bạn khi ho hoặc hắt hơi.
• Tránh ra ngoài khi bạn bị bệnh truyền nhiễm
• Tránh chạm vào các bộ phận mắt, mũi và miệng trực tiếp bằng tay khi tay bạn chưa rửa sạch.
• Tránh tiếp xúc gần, nói chuyện trực tiếp với những người đang bị bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên.
• Tiêm vaccin giúp phòng tránh một số bệnh lý, chẳng hạn như vắc xin cúm.

Medigo app vừa chia sẻ nội dung thuốc kháng sinh là gì và tác dụng, lưu ý sử dụng của thuốc kháng sinh?. Hy vọng với nội dung bài viết, bạn sẽ có thêm thông tin hữu ích thuốc kháng sinh và sử dụng nó như thế nào thì hiệu quả và an toàn để gia đình bạn có một sức khỏe tốt hơn.