Nghệ đen

• Tên tiếng Việt: Nghệ đen, Nga truật, tam nại, ngải xanh, nghệ tím, nghệ đăm, bồng nga truật, xú thể khương, thanh khương, phá quan phủ, thuật dược.
• Tên khoa học: Curcuma zedoaria.
• Họ:  Gừng (Zingiberaceae).
• Công dụng: Hành khí, phá huyết, chỉ thống, tiêu tích. Chủ trị: Kinh nguyệt huyết khối, bế kinh, đau bụng kinh, bụng đầy trướng đau do thực tích khí trệ.

Thân rễ hình trứng, dài 4 – 6 cm, đường kính 2,5 – 4 cm, mặt ngoài màu nâu, vàng xám đến màu nâu xám, có những mấu nhô lên, hình vòng, các đốt dài khoảng 5 – 8 mm có những vân nhăn dọc nhỏ, những vết sẹo của rễ đã loại đi và vết nhô ra của nhánh ngang. Nhìn qua kính lúp, thấy mặt ngoài thân rễ phủ những lông thô. Chất rắn như sừng, khó cắt. Mặt cắt ngang màu nâu xám, có một vòng nâu xám nhạt ở giữa, phân cách trụ dày với phần vỏ dày 2 – 5mm. Mùi thơm nhẹ, đặc biệt, vị mát lạnh, hăng cay, đắng.

Trồng bằng thân rễ. Thu hoạch vào mùa đông. Khi thu hái, cắt bỏ rễ con, đồ chín rồi phơi khô. Có khi thái mỏng rồi mới phơi khô, lại có khi trước lúc thái mỏng, đem củ ngâm dấm (600g nga truật ngâm trong 160g dấm, 160g nước), đun cho đến cạn, đem ra thái mỏng rồi phơi khô.

Nga truật: Lấy Nga truật khô, ngâm qua, rửa sạch, đồ mềm, thái lát mỏng, phơi hay sấy khô.

Thố Nga truật (chế giấm): Lấy lát Nga truật sạch, tẩm giấm một đêm, 600 g Nga truật, ngâm trong 160 ml giấm, 160 ml nước, đun đến thấu lõi (cạn chất lỏng), sao đến khô.

Thân rễ.

Nga truật chứa sesquiterpin và tinh dầu. các sesquiterpen thuộc nhiều nhóm:

Germacran: curdion, dehydrocurdion, furanogermenon, furanodien, isofuranodienon…

Eleman: zedoaron, curzerenon, epicurzerenon, curzeren,…

Cadinan: curzenon.

Eudesman: curcolon.

Guainan: procurrcumenol, curcumadiol, isocur-cumenol, zedoarondiol, zedoarol và một số chất thuộc các nhóm khác: curcumenon, curcumanolid A, curcumanolid B.

Ngoài ra còn có 1 số chất khác như curcumin, tinh bột, tinh dầu và các nguyên tố vi lượng ( Sr, Zn, Cu, Ni, Fe, Mn, Ti, Cr, Pb, Ca, K).

Theo y học cổ truyền

Tính vị

- Theo Khai Báo Bản Thảo: dược liệu có tính ôn, vị cay, đắng, không có độc

- Theo Y Học Khải Nguyên: Dược liệu này có vị đắng, tính bình

- Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển: dược liệu có vị đắng, cay, tính ấm

Quy kinh

Nghệ đen có khả năng đi vào các kinh: Can, Phế, Tỳ, túc Quyết âm Can.

Tác dụng

Hành khí, phá huyết, chỉ thống, tiêu tích. Chủ trị: Kinh nguyệt huyết khối, bế kinh, đau bụng kinh, bụng đầy trướng đau do thực tích khí trệ.

Theo y học hiện đại

Ngăn ngừa, hỗ trợ tiêu diệt các tế bào ung thư và làm giảm tác dụng phụ của hóa trị

Kháng viêm, ngăn chặn quá trình kích hoạt phản ứng viêm trong cơ thể.

Chống oxy hóa, ức chế sự phát triển của các gốc tự do gây hại

Giảm đau do các chứng viêm xương khớp, đau răng hay do các vấn đề ở dạ dày

Ngày dùng 6 – 9 g, dạng thuốc sắc hay hoàn tán. Thường phối hợp với các vị thuốc khác.

Bài thuốc chữa bệnh từ Nghệ đen

1. Chữa ăn không tiêu, chướng bụng, đầy hơi

Chuẩn bị 25g nghệ đen và một quả tim lợn

Sơ chế tim lợn sạch sẽ, thái miếng vừa ăn

Nghệ đen cũng đem thái lát mỏng rồi nấu chung với tim lợn

Nêm nếm gia vị cho vừa miệng, dọn ăn kèm với cơm

Dùng liên tục trong 5 ngày đến 1 tuần giúp ăn uống dễ tiêu hơn và cải thiện các triệu chứng khó chịu khác ở bụng.

2. Chữa nôn trớ ở trẻ khi bú sữa ở trẻ nhỏ

Chuẩn bị 4g nghệ đen, 4 hạt muối ăn, ngưu hoàng lượng cỡ bằng hạt gạo

Hòa nghệ đen với sữa và muối, nấu sôi trong khoảng 5 phút

Tiếp tục thêm ngưu hoàng vào quậy tan ra

Chia uống vài lần trong ngày.

3. Chữa ăn uống không ngon miệng, hoa mắt, chóng mặt

Chuẩn bị một thang thuốc gồm: Đương quy, đào nhân, ngưu tất, hà thủ ô, sài hồ (mỗi vị 20g), lô hội (25g), nghệ đen và hoàng kỳ (mỗi vị 30g), long đởm thảo và đại hoàng (mỗi vị 10g).

Đem thuốc sao vàng, thái nhỏ

Cho tất cả vào bình thủy tinh, đổ rượu ngập mặt thuốc rồi ngâm trong 2 tuần.

Khi sử dụng mỗi lần uống 20ml x 2-3 lần/ngày.

4. Trị đau bụng kinh

Thành phần của bài thuốc gồm 20g nghệ đen, 8g ngải cứu và 16g ích mẫu

Cho 3 vị thuốc vào ấm sắc cùng 500ml nước, sắc cạn còn 200ml thì ngưng

Chia thuốc làm 2 lần uống, mỗi lần 100ml. Dùng trước bữa ăn chính 

**Lưu ý: Cần sử dụng bài thuốc này trước kỳ kinh khoảng 5 – 7 ngày.

5. Chữa đau bụng từng cơn do bị nhiễm lạnh

Chuẩn bị: Mộc hương 50g, củ nghệ đen 100g

Tán cả 2 thành bột mịn, cho vào hũ có nắp đậy kín để bảo quản được lâu.

Mỗi lần uống 2g. Dùng nước giấm pha loãng để uống thuốc.

Tránh dùng nga truật trong các trường hợp bị khí huyết hư, có thai

Nghệ đen có tính phá huyết nên không thích hợp sử dụng nếu bị rong kinh

Những trường hợp cơ thể hư yếu mà có tích muốn dùng dược liệu thì cần phối hợp với một số vị như Sâm, Truật theo hướng dẫn của thầy thuốc.

Uống nga truật có thể làm chậm quá trình đông máu. Vì vậy, cần ngưng dùng trước và sau khi phẫu thuật ít nhất 2 tuần.

Bảo quản vị thuốc ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nơi có độ ẩm cao.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Nghệ đen. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.